Monday, November 2, 2009

Монгол болон Хазара үг

Чингис Хааны өвөг Хабул Хааны нэрээр Афганистаны нийслэл Кабул хот нэрлэгдсэн үү ?

Миний Хазара найз нарын нэг нь Кабул хот чинь Хабул гэдэг монгол нэр гэж хэлэх юм .

Монгол үг Хазараги хэлний талаар энд өөрт байгаа мэдээлэлээ хуваалцаж байна.
Афганистан улсаас монголд суралцаж буй Аббас Монгол болон Хазара үгзүйн ижил төсөөтөй байдлыг блогтоо сийрүүлсэн нь уншигчдын хамгын сонирхол татсан сэдэв болсон бөгөөд , энд бяцхан Хазара Монгол толь үүсчээ хүн бүр мэддэг үгээ энд бичиж байна та ч гэсэн энд хувь нэмрээ оруулаарай.


Our classes have started with heavy assignments and weekly tests. Learning Mongolian vocabularies is an adventure for us. Each day we come to know a new Mongol word that’s the exact same in Hazaragi. Though i knew of many Hazaragi-Mongol words like Oqra, Qachaar, Algha, Nilgha, Tolgha…but now i am finding new words as i learn new Mongol vocabularies. Some words are Dalu (Back shoulder), Qotoo (the bird Pelican), Ochi (to drink) and some other words. I will keep posting such words. When i talked to a Mongolian linguist, he said that the accent of Hazaragi-Mongolian words is very much like the pronunciation in Mongolia centuries ago.
Мэдээлэлийн Эх сурвалж энд дарж уншина уу
 
википэдиа дээр дурьдсан жишээг энд оруулж байна.
Хэрвээ та судлаач сонирхогч хэн ч байсан википэдиа дээрх reference link дээрээс орж маш сонирхолтой мэдээлэлүүдийг олж уншаарай




Language Switch Period


Hazaras spoke a Mongolian language during the time of Babur the Mongol King who came to Afghanistan in the 16th century. But when western tourists visited Hazarajat some time later, they noticed that Hazaras switched their language between 16th century and the 19th century to a new language, Hazaragi; thus the end of the 18th century is taken as the date for the language switch.
Bacon[2] and Schumann[3] believe that the original language of Hazaras was Farsi (Dari) from the beginning. Bacon also believes that it is possible that the Jaghtai Mongols. The forefathers of Hazaras, before coming to Hazarajat had accepted Turkic language and used it because there are countable numbers of Turkic word in Hazaragi than Mongolian word. But Dulling[4] was thinking that the language of Hazaras was a mixed of Farsi and Hindi which Farsi took over Hindi in middle Ages. Hassan Pouladi[5] talks about the Hephthalite written works on stones founded by Professor Bewar in Jaghori and Uruzgan which gives the idea that the people living on these lands were talking in Latin Language as Bewar suggested the written language was a mixed of Old Farsi and Sanskrit. These written works are from the 500 B.C[6].
Mongolian Words In Hazaragi


Linguists have found several words in Hazaragi which they relate to Mongolian words of the same root. Some Mongolian words that are similar to Hazaragi are given in the table below:

Hazaragi Mongolian[12] Meaning in English

Abgha abaγa uncle (Mong. 'paternal uncle')

Bula bülü ~ böle cousin (Mong. 'cousins whose mothers are sisters')

Khatu qatun wife (Mong. 'queen', cp. Mogholi [xɔt’un] 'woman')

Elgha alaγa(n) palm of hand

Nilgha nilqa baby

Мэдээлэлийн Эх сурвалж энд дарж уншина уу
 
Хазараги хэлний тухай энд өгүүлхэд Сэтгүүлч Болормаа эгчийн энэ нийтлэлийг доорхи линкээр орж уншина энд зөвхөн үг ч биш монгол ёс заншил нь  одоо хүртэл хэрхэн хадгалагдаж үлдсэнийг мэдэх болно.
 
Харин хэл шинжлэлийн эрдэмтэд цуглараад Хазараги хэлний талаар семинардаж байлаа. Хазарууд Перс хэлний аялга болох хазараги хэлээр ярина. Хазараги хэлний үгсийн сан перс, монгол, турк үгнээс бүрддэг. Тэндээс би алга, дал, хавирга, хацар, ухархай, хайч, авга,аав,нагац, авгай, хатан,нялх, цээж,чанх, бэр, хөнжил ,шагай... гэх зэрэг нилээд хэдэн монгол үг олж мэдлээ. Харин тэд хуучны монгол хэлний аялга тодруулбал монгол бичгийн дуудлагаар хэлж байсан юм. Шагай гэснээс профессор Назир Хуссэйн яриа сонирхол татав.
 энд дарж уншина уу
 
NTV Дэлхийн монгол айл цувралын нийтлэлийг энд заавал дурьдах ёстой тэд бидэнд олон олон зам жим , элэг нэгтнийхээ үнэн байдлыг мэдхэд гарц болсон юм.

монгол үг , монголын түүх, өнөөдрийн Хазара Монголчуудын бодит амьдрал ямар байгааг дахин нэг уншиж үзнэ үү ?


Хазара нарын тухай аль ч эх сурвалжийн мэдээ хазара хэмээх перс үг нь мянга гэсэн утга илэрхийлнэ гэж эхэлдэг бөгөөд 1220-иод онд Чингис хааны их цэргээс энэ хавийг харгалзан үлдсэн нэг (эсвэл нэг бус?) мянгатын тухай яриагаар үргэлжилнэ.
Энэ дүүрэг тэртээд харагдах Хорияахын уулс хүртэл үргэлжилнэ. Хорияах гэж юу гэсэн утгатай үг болохыг асуувал “хорих, тусгаарлах” гэж хариулахад нь бид мэл гайхаж, бидний гайхсан шалтгааныг сонссон афганчууд маань мэл хөхрөв. .................................
Уул нь тэдэнд найман зууны тэртээ орхиод ирсэн эх нутаг бий гэдгийг батлах гэсэн мэт хэл ярианд нь хүртэл өвөг монгол үгс олноороо үлдсэн байна. Бид цаг хороож хэсэг хөөрөлдөхөд л ухах утга нэгтэй, дуудах дуудлага төстэй доорх үгнүүдийг оллоо. Тухайлж судлах эрдэмтэд үүнээс ч олныг олох биз ээ.

хабиргаа - хавирга
алгаа - алга
украа – ухархай
хайчи-хайч
гачар - хацар
толгай - толгой
гоол - гол
таяаг - таяг
горияа - хороо
хайру - хайр
көнжила - хөнжил
агай - том эгч, авгай
авга - авга
нагаци - нагац
яаса - ёс
нома - үсэг
элчи – элч
чээжи-цээж
шигай-шагай
энд дарж уншина уу